Kompanzasyon
Kompanzasyon nedir?
Pratikte ise elektrik sistemlerinde elektrik motoru, bobin vb. mıknatıslanma etkisi ile faz akımının geri kaymasından dolayı şebeke üzerinde yaratılan indüktif reaktif gücü dengeleme ve geri kaymış faz akımını olması gereken konuma getirme işlemine Kompanzasyon denir.
Kompanzasyon neden gereklidir?
Elektrik enerjisinin santralden en küçük alıcıya kadar dağıtımı sırasında en az kayıpla taşınması gerekmektedir. Günümüzde gelişen teknoloji ile birlikte evlerde kullanılan elektrikli aletlerin kullanımı artmıştır. Bu nedenle daha fazla enerji üretimine ihtiyaç duyulmakta ve enerjinin pahalılaşmasına neden olmaktadır. Bu durumda taşınan elektriğin kaliteli ve hakiki iş gören aktif enerji olması zorunludur.
Şebekeye bağlı alıcı eğer bir motor, trafo veya bir floresan lamba ise, bunlar manyetik alanların temini için şebekeden indüktif reaktif güç çekerler. İş yapmayan ve sadece motorda manyetik alan oluşturmaya yarayan indüktif reaktif güç iletim hatlarında, trafolarda, şalterlerde ve kablolarda gereksiz yere kayıplara neden olmaktadır.
Bu kayıplar kompanzasyon yapılarak yok edildiğinde elektrik santralleri daha az yüklenir, trafolardan şalterlerden ve kablolardan çekilen güç azalır; dolayısıyla daha küçük güçte trafo ve şalter, daha küçük kesitte kablo kullanarak maliyet büyük ölçüde düşürülebilir. Enerji dağıtım şebekelerinde gereksiz yere taşınan reaktif enerjinin, taşınan aktif enerjinin %75’ine ulaşabildiği tespit edilmiştir. Sonuç olarak reaktif enerjinin santral yerine, motora en yakın bölgede kompanzasyon sistemler tarafından temin edilmesi ile bütün tesisler gereksiz reaktif enerji taşıma yükünden kurtulacaktır.
Kompanzasyon yapılmaz ise ne olur?
Reaktif güçler kompanze edilmez ise;
-Şebekede güç kayıplarına neden olur
-Üretim ve dağıtım tesislerinin kapasitesini azaltır
-Enerji taşıma kapasitesinin düşmesine neden olur
-Enerji iletim ve dağıtımında kullanılan (trafo, kesici, kablo vb) ürünlerin daha büyük değerlerde kullanılmasına, bu nedenden aşırı maliyet getirmesine neden olur.
*Bu nedenle kompanzasyon panosu kurmak ile yükümlü aboneler, Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu kararı ile belirtilmiş sınırlar içinde kompanze edilmiş şekilde elektrik tüketmek zorundadır. Aksi durumda aboneler ceza ödemekle yükümlüdür.
Kompanzasyon Yapılması Şart mıdır ?
Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu'ndan kurul kararı olarak en son alınan kararla, (Karar No: 284/2 Karar Tarihi: 8/1/2004) kompanzasyon zorunlu tutulmuştur. (Bu kurul kararı 15/01/2004 tarih ve 25347 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir.)
*Bu karara göre kompanzasyon panosu kurma ve işletme zorunluluğundaki işletmelerin harcadıkları endüktif enerji, aktif enerjinin en fazla %33'ü; kapasitif enerji de aktif enerjinin en fazla %20'si kadar olabilir. Aksi halde işletme ceza ödemek durumunda kalır.
Arıza durumu
Aboneye ait kompanzasyon tesisinde arıza sonucu oluşan ihlalin yılda bir kez olması halinde reaktif enerji bedeli faturalamada dikkate alınmaz. Bu durumun yılda bir defadan fazla olması halinde, o yıl için daha önceden dikkate alınmayan reaktif enerji bedeli, sistemden çekildiği aydaki birim fiyat dikkate alınarak ilk çıkacak faturaya eklenerek tahsil edilir.
Kompanzasyon Projesi Çizimi
Kompanzasyonu yapılacak tesisin projesinin çizimi için tesisin toplam gücü belirlenir. Bu tesis için gerekli olan kondansatör gücü Qc= P*k formülünden yararlanılarak bulunur. (k faktörü tesisin kompanzasyondan önceki Cos&’sine ait açının tanjantı ile kompanzasyon yapılarak elde edilmek istenen Cos& değerine ait açının tanjantı arasındaki farktır.)
Qc=P*k k= tan&1 - tan&2 Qc=P*(tan&1 - tan&2)
Tesisin mevcut Cos&’si pens kosinüsfimetre yardımı ile tüm alıcılar devrede iken ölçülür. Bunun mümkün olmadığı durumlarda makinelerin güç ve devir sayıları dikkate alınarak yaklaşık bir Cos& değeri hesaplanır. Bu durumda Resmi Gazete’de yayınlanan bilgeye göre Cos& 0.7 den 0.95 ile 1 arasında bir değere yükseltilerek hesaplama yapılabilir.
Örnek
40 kW gücündeki bir tesisin ilk Cos&’si 0.7 olarak ölçülüyor. Bu tesisin Cos& değerini 0.95’e çıkararak 7 kademeli reaktif güç rölesi ile merkezi otomatik kompanzasyon yapılması istenmektedir. Gerekli kondansatör gücünü ve röle kademelerinin dağılımını bulalım.
Çözüm:
Cos&1= 0,70 --> &1= Cos değeri 45,57 --> Tan&1 değeri= 1,02
Cos&2= 0,95 --> &2= Cos değeri 18,19 --> Tan&2 değeri = 0,32
Qc=P* (tan&1 - tan&2) Qc=40x (1,02 - 0,32) = 28 kVAr (bu değerin bir üst limiti seçilir yani uygun görülen güç = 32.5 kVAr)
1. Kademe= 2,5 kVAr 5. Kademe= 5kVAr
2. Kademe= 5 kVAr 6. Kademe= 5 kVAr
3. Kademe= 5 kVAr 7. Kademe= 5 kVAr
4. Kademe= 5 kVAr
Kompanzasyon Kontaktörü nedir?
Bilindiği gibi kondansatörler ilk devreye alınma anında 1 ile 15 kHz arasında yüksek frekans ve anma akımının 180 katına kadar çıkabilen, çok kısa süreli yüksek akımlara sebep olurlar. Bu akımları sınırlamak için kondansatörün bağlandığı her üç faza da deşarj direnci ilave edilebilir. Ancak pratik olarak bu işlem zor olduğundan, sadece bu amaç için dizayn edilen kompanzasyon kontaktörü kullanılır. Kompanzasyon kontaktörleri fabrikasyon deşarj direnci ile temin edilir.
